Kortgeleden las ik het boek “Sterrenstof zijn wij” van sterrenkundige Margot Brouwer. Het boek combineert natuurwetenschappen, religie en filosofie op een manier die zowel mijn vakgebied raakt als mijn persoonlijke interesse prikkelt. Eén hoofdstuk sprong er voor mij echt uit; het inspireerde me tot deze blog. Sowieso raad ik iedereen aan dit geweldige boek vol nieuwe en verfrissende inzichten te lezen.

Wetenschap leert ons dat alle levende wezens, inclusief wijzelf, het resultaat zijn van miljarden jaren evolutie. Toch hebben wij vaak de neiging te denken dat de wereld speciaal voor ons is gemaakt. Bewustzijn, emoties en intelligentie blijken echter niet exclusief menselijk. Dieren rouwen (denk aan olifanten die treuren wanneer een soortgenoot overlijdt), communiceren, leren en ervaren plezier (zoals koeien die in het voorjaar huppelend de wei in gaan) en kennen ook angst. Panpsychisme, het idee dat bewustzijn in zekere mate overal in de natuur voorkomt, moet ons aan het denken zetten: hoe zouden we leven als we erkenning gaven aan de belevingswereld van dieren, planten en zelfs van systemen zoals schimmelnetwerken (mycelium) onder de grond?

Stephen Jay Gould, een bekende Amerikaanse evolutiebioloog, stelde dat wetenschap en ethiek elkaar moeten aanvullen: wetenschap laat zien hoe de werkelijkheid is, ethiek helpt bepalen hoe we daarmee omgaan. Neem de industriële veehouderij: miljarden dieren leven in krappe hokken, ondergaan pijnlijke ingrepen (het zonder verdoving afknippen van staarten en trekken van tanden bij varkens), het afknotten van snavels bij kippen, en worden vervoerd onder erbarmelijke omstandigheden, waarbij de temperaturen in vrachtwagens kunnen oplopen tot boven de veertig graden. Dit veroorzaakt niet alleen veel dierenleed, maar grootschalige veeteelt zorgt ook voor grote milieuschade: ontbossing voor de teelt van soja (grondstof voor veevoer) en hoge stikstof- en CO₂-uitstoot.

Brouwer gebruikt in diens boek het varken als voorbeeld: slim, emotioneel en sociaal. Hun cognitieve vermogens lijken op die van een driejarige peuter. Hoewel we nooit precies zullen weten hoe het is om een varken te zijn, is er genoeg reden om hun belevingswereld serieus te nemen. Als we emoties bij driejarige peuters erkennen, waarom dan niet bij dieren?

Betekent dit dat we geen vlees mogen eten of geen bomen mogen kappen? Niet per se. De natuur is wreed: leeuwen jagen op antilopen, buizerds eten muizen, wolven jagen op herten, vossen plunderen kippenhokken en krokodillen grijpen zebra’s bij rivieren. En zo kunnen we nog wel even doorgaan.

Maar wij hebben het vermogen om te reflecteren op ons gedrag en keuzes te maken die verder reiken dan directe overleving. Ons huidige ethische denken plaatst de mens centraal, waardoor dieren, planten en natuurlijke hulpbronnen vaak als middelen worden gezien. Maar als we erkennen dat wij slechts een onderdeel zijn van evolutie, wordt het duidelijk dat de vraag niet is óf we willen voortbestaan, maar hóé. Willen we dat samen met de rest van het leven, of ten koste ervan? Want kiezen we het laatste, dan gaan we uiteindelijk samen ten onder.