Zuid-Europa wordt steeds minder groen

Schrikken wij niet van al die bosbranden en hittegolven?

De steeds terugkerende hittegolven en bosbranden in Zuid-Europa zijn geen toevallige verschijnselen maar tekenen van een dieperliggend probleem: het verdwijnen van bossen. Hoewel vaak wordt gewezen naar CO₂-uitstoot als hoofdoorzaak van klimaatverandering, is het verlies van bossen minstens zo bepalend voor de stijging van temperaturen en de toename van droogte.

Bossen als natuurlijke airco                 

Bossen vervullen cruciale functies. Ze slaan niet alleen koolstof op, maar reguleren ook het lokale klimaat en de neerslag. Via verdamping en schaduwwerking functioneren ze als een natuurlijke airco. Zodra deze buffer verdwijnt, ontstaan er kale landschappen die veel meer warmte absorberen. Bij bosbranden verdwijnt bovendien in één klap gigantisch veel opgeslagen CO₂, vergelijkbaar met wekenlange emissies van grote energiecentrales. Hierdoor versterken bosbranden zowel de lokale hitte als de wereldwijde klimaatopwarming.

Herbebossing vormt daarom een essentieel antwoord. China ondernam enorme projecten om de oprukkende Gobi-woestijn te stoppen. Hoewel de eerste pogingen moeizaam verliepen, heeft het land inmiddels veel kennis opgebouwd over duurzame, plaagresistente bossen. Zo kon de verwoestijning effectief worden tegengegaan. Ook het Afrikaanse land Niger toont een ander voorbeeld met het zogeheten Farmer-managed natural regeneration (FMNR). Door bestaande wortelsystemen te beschermen en opnieuw te laten uitlopen, slaagden boeren erin duizenden hectaren grond te vergroenen. Dit verbeterde niet alleen het microklimaat, maar ook de biodiversiteit en de voedselzekerheid. Beide cases tonen aan dat grootschalige herstelprojecten mogelijk zijn, mits ze zorgvuldig en met oog voor lokale omstandigheden worden uitgevoerd.

Het gevaar van verwoestijning

Naast herbebossing speelt ook het reflectievermogen van oppervlakken, het albedo, een belangrijke rol. Oppervlakken met een hoog albedo, zoals sneeuw, kaatsen veel zonlicht terug en blijven daardoor koeler. Kale, donkere bodems (asfalt, donkere stenen) hebben een lager albedo en absorberen veel warmte. Bossen temperen de hitte doordat zonnestralen het bladerdak niet passeren en doordat verdamping extra afkoeling oplevert. Wetenschappelijk onderzoek bevestigt dat bossen zo de temperatuur met meerdere graden kunnen verlagen.

Op het eerste gezicht lijkt het vreemd dat woestijnen zo heet worden, terwijl zand licht van kleur is en een groot deel van het zonlicht terugkaatst. Een hoger albedo zou immers moeten betekenen dat de bodem minder snel opwarmt. Toch bereiken woestijnen overdag extreme temperaturen. De reden is dat albedo slechts één onderdeel vormt van de energiebalans. In woestijnen ontbreekt vrijwel alles wat normaal voor afkoeling zorgt. Er is nauwelijks vocht beschikbaar, waardoor er geen verdamping plaatsvindt die warmte aan de lucht onttrekt. Vegetatie die schaduw biedt en de bodem beschermt tegen directe instraling is afwezig, zodat de zon ongeremd op het zand kan branden. Daar komt bij dat de lucht zeer droog is en vrijwel geen wolken of waterdamp bevat die het zonlicht zouden filteren en/of terugkaatsen. Het gevolg is dat een groot deel van de inkomende straling rechtstreeks wordt omgezet in warmte, waardoor de temperatuur snel stijgt. ’s Nachts keert het proces zich om: zonder vocht of wolken die de warmte vasthouden, koelt de woestijn juist razendsnel af. Zo laat dit voorbeeld zien dat albedo wel invloed heeft, maar dat verdamping, vegetatie en luchtvochtigheid minstens zo bepalend zijn voor de werkelijke temperatuur.

Een vicieuze cirkel van hitte

Het verdwijnen van bossen in Zuid-Europa vergroot de kans op extreme hittegolven. Zonder bossen stijgt de vraag naar airconditioning, die vaak met fossiele energie wordt aangedreven. Dit creëert een vicieuze cirkel van hogere energiebehoefte, meer CO₂-uitstoot en verdere opwarming. Toeristische regio’s krijgen zo te maken met onhoudbare zomers waarin airco’s massaal draaien. Ondertussen schuift de Sahara gestaag richting het noorden. Spanje ondergaat langzaam een proces van verwoestijning en die trend dreigt zich verder uit te breiden naar de rest van Europa.

Langzaam maar zeker wordt Spanje door de Sahara opgeslokt.