Enkele maanden geleden schreef ik over de stikstofproblematiek (depijnboom - stikstof). Schadelijke stikstofverbindingen zoals ammoniak en stikstofoxiden zorgen voor natuurvervuiling, biodiversiteitsverlies en waterverontreiniging. Maar naast analyse is het nu tijd om te handelen. Wat als we stikstofgevoelige landbouwgronden deels omvormen tot landelijk woongebied met een natuurverplichting?

Boeren die vrijwillig willen stoppen, kunnen op een eerlijke manier worden uitgekocht. Hun gronden komen dan beschikbaar voor mensen die bewust willen wonen, planten, oogsten en bijdragen aan natuurherstel.
Eén derde van Nederland is in gebruik voor veeteelt (CBS). Als de helft van de veehouders stopt, ontstaat er ruimte voor ongeveer 150.000 kavels van gemiddeld 4 hectare met op elk perceel slechts één woning, zonder wijken of lintbebouwing — verspreid wonen in een herstellend landschap.

Wie zou daar willen wonen?
In plaats van leegte en verlaten stallen zie je een plek voor je waar mensen in de vrije natuur leven, hun eigen voedsel verbouwen, kleinschalig ondernemen, bomen planten en samen werken aan het herstel van biodiversiteit. Denk aan natuurliefhebbers, kleine ondernemers, hobbyisten en duizenden anderen die dromen van een betekenisvol bestaan op het land. Alleen al in Nederland zijn er tienduizenden — misschien wel 150.000 — mensen die klaarstaan om zo’n plek tot leven te brengen. Niet om te verbruiken, maar om te verzorgen. Niet om te bouwen aan winst, maar aan waarde. Wat nu leeg of vervuild is, kan door deze pioniers veranderen in een levend, voedend landschap.

Een zorg bij dit plan zal ongetwijfeld “de ruimtelijke versnippering” zijn. Maar laten we eerlijk zijn: veel van deze gebieden bestaan nu uit monotone grasvlaktes en grootschalige stallen — ecologisch arm en landschappelijk eenvormig. Dat ís al versnippering, maar dan wel in industriële vorm. Door nieuwe woningen voornamelijk toe te staan op bestaande stallocaties, schuren, silo’s e.d. en de rest van het perceel te bestemmen voor voedselbossen of natuur, ontstaat juist samenhang. Bomen, natuurlijke erfafscheidingen en minimale verharding van wegen zorgen voor een gevarieerd landschap.

Natuurlijk vraagt dit om zorgvuldige ecologische beoordeling per locatie. Niet elk stuk land is hier voor geschikt. Dieren en natuur zijn gebaat bij rust, en ook zelfvoorzienende bewoning heeft impact. Maar die impact kan beperkt én positief zijn als bewoners zich verbinden aan natuurbeheer en herstel.

Voor planologische inpassing zijn bestemmingsplanwijzigingen nodig — geen gemakkelijke route. Het vergt bestuurlijke moed en langetermijnvisie. Toch laat een voorbeeld als Oosterwold in Almere zien dat het kán: bewoners die hun eigen kavel ontwikkelen, deels voor stadslandbouw. Dit voorstel gaat verder: het gaat hier om veel grotere percelen met minder bebouwing en méér natuur.

De percelen kunnen tegen een lage prijs verkocht of in erfpacht uitgegeven worden, zodat ook minder kapitaalkrachtige huishoudens er toegang tot krijgen. In ruil verplichten bewoners zich tot het onderhouden van het landschap — als individu of in coöperatieve vorm.

Een voedselbos levert niet alleen eten op, maar ook kleinschalige inkomsten, verkoeling, CO₂-opslag en biodiversiteit. De infrastructuur blijft beperkt: geen dure riolering of gasnetten. Energie, water en afval worden lokaal geregeld. Minder druk, meer balans.

Dit is geen blauwdruk. Wel een uitnodiging om anders te denken. De stikstofcrisis vraagt om keuzes. Misschien ligt er juist in deze kwetsbare gebieden een kans om te bouwen aan iets nieuws: een landschap waar mens en natuur elkaar versterken.